معاد جسمانی
معاد جسمانی
معاد جسمانی به معنای همراهی جسم و روح انسان در قیامت و از اعتقادات مورد اتفاق همه مسلمانان است؛ اما درباره ویژگیها و نحوه تحقق آن، اختلافاتی دیده میشود. بر اساس دیدگاه مشهور متکلمان، در روز قیامت همین بدن دنیوی باز میگردد. دلیل متکلمان، ظواهر آیات قرآن و روایات است. فلاسفه نیز بین انکار عقلی آن و اثبات آن همراه با جسم مثالی و هورقلیایی قرار دارند. فلاسفه اعتقاد به ظاهر آن ادله را از نظر عقلی نادرست میدانند. ملاصدرا برای حل تعارض بین نظر فلاسفه و ظاهر ادله نقلی، نظریه معاد جسمانی با جسم مثالی را مطرح کرده است.
کلمه معاد در لغت معانی متعددی دارد: بازگشتن، رد کردن، بازگردانیدن، بازگشتگاه، آن جهان، رستاخیز و مقابل معاش.
در اصطلاح متکلمان، معاد به معنای حشر و برانگیختن است و بر دو نوع است: جسمانی و روحانی. در این رویکرد، معاد جسمانی از ضروری دین و انکار آن مستلزم کفر است. به این صورت که انسان مرکب از روح و بدن است. با پایان یافتن عمر دنیایی به عالم برزخ میرود. چون قیامت در میرسد، باری دیگر با جسم و روح خویش زنده میشود و برای محاسبه به محشر درمیآید. اگر نیکوکار باشد، به نعمتهای بهشتی میرسد و اگر بدکار باشد، به کیفر میرسد.
در مورد معاد جسمانی نظریات متعددی ارائه شده است. برخی منکر آن شده و برخی آن را قبول کردهاند. اما نحوه تحقق آن به نظر قبول کنندگان به صورتهای مختلف بیان شده است. به صورت کلی این نظریات عبارتند از:
-
- الف. بازگشت روح به بدن مادی دنیایی: متکلمان بر اساس ظاهر آیات و روایات معتقدند که در روز قیامت، همین جسم دنیایی یا بدنی دیگر مثل آن است که به همراه روح برانگیخته میشود.
-
-
- ب. همراهی روح با بدن مثالی: ملاصدرا برای جمع بین ادله نقلی و مبانی فلسفی، نظریه جدیدی را ارائه کرد. بر اساس این دیدگاه، پس از جدایی نفس از بدن مادی، نفس انسانی متناسب با عالم برزخ و قیامت، بدنی را برای خود میسازد که از همه جهت شباهت با بدن دنیایی خودش دارد. این بدن، مثل بدن دنیایی است نه اینکه عین آن باشد و گرچه خصوصیات مادی را دارد، اما مادی نیست و حجم ندارد.
-
-
- ج. بازگشت بدن عنصری به سمت روح مجرد: برخی از طرفداران حکمت متعالیه، مانند آقاعلی زنوزی معتقدند که برخلاف دیدگاه صدرا، بدن در قیامت توسط نفس ساخته نمیشود، بلکه بدن دنیایی پس از جدایی نفس از آن، همچنان به حرکت و تکامل خود ادامه میدهد. این حرکت جوهری تا حدی ادامه دارد که شایستگی رسیدن مجدد به نفس و قرار گرفتن در دار آخرت را بیابد. بنابراین، در معاد، این نفس نیست که به سوی بدن دنیایی باز میگردد، بلکه این بدن است که به سوی نفس حرکت صعودی دارد و دوباره به آن تعلق میگیرد.
-
- د. معاد جسمانی با بدن عنصری تکامل یافته: برخی دیگر از طرفداران حکمت متعالیه، مانندسید ابوالحسن رفیعی قزوینی با مخالف قطعی دانستن دیدگاه صدرا با ظاهر آیات و روایات، نظریه دیگری ارائه کردهاند. بر اساس دیدگاه وی، نفس انسان پس از جدایی از بدن مادی، به بدن مثالی تعلق میگیرد. آنگاه پس از آنکه عناصر بدن مادی با تکامل طبیعی توان حاضر شدن در قیامت را یافت، معاد جسمانی تحقق مییابد. این بدن اُخروی از خاک و ماده تُرابی ایجاد میشود و با تکامل و سیر تدریجی تکاملی با عالم آخرت تناسب یافته و نفس میتواند به آن ملحق شود.
-
- ه.معاد با بدن هورقلیایی: بر اساس دیدگاهی که شیخ احمد احسایی مؤسس فرقه شیخیه ارائه کرده است؛ انسان دو بدن جسمانی دارد. بدن اول همان بدن دنیایی است که در قبر تبدیل به خاک میشود و از بین میرود. بدن دوم قابل دیدن با چشم نیست و همان طینتی است که طبق روایات در قبر بدون تغییر باقی میماند. با مرگ، نفس از بدن اول جدا میشود و بدن دوم باقی میماند و نفس انسان به آن تعلق میگیرد. حشر با همین بدن صورت میگیرد و افراد با آن به بهشت یا جهنم وارد میشوند.
- مبنای برخی اختلاف دیدگاهها به نحوه مواجهه با سوالات و شبهات معاد جسم عنصری باز میگردد. گروهی این شبهات را دلیل قطعی بر عدم بازگشت جسم عنصری پس از مرگ پنداشتهاند؛ اما عدهای دیگر آن را مانع آن ندانستهاند. برخی از این ادله گفته شده عقلی و برخی دیگر نقلیاند. بعضی از شبهات عقلی پیش روی معاد جسمانی عبارتاند از: امتناع اعاده معدوم، شبهه آکل و ماکول، امتناع تناسخ و…
دومین عاملی که باعث این اختلاف نظر شده است، اختلاف دیدگاهها درباره حقیقت انسان باز میگردد. به همین جهت، برخی کسانی که برای انسان معتقد به نفس ناطقه بودند همانند فلاسفه الهی، تنها معاد روحانی را میپذیرند. شماری از منکران نفس ناطقه مجرد مانند بعضی متکلمان، تنها قایل به معاد جسمانیاند و برخی دیگر از منکران مانند فلاسفه طبیعی (ملحد) که انسان را همین جسم دانستهاند، هر دو معاد جسمانی و روحانی را انکار کردهاند.
- مدیر
- نوامبر 11, 2018
- 126 بازدید