خمس یکی از فروعات دین

خمس یکی از فروعات دین

خمس

– عربی و به معنای یک پنجم – یکی از انواع مالیات های اسلامی است که شیعیان بدان معتقدند و به منظوررفع مشکلات مالی امت اسلامی و توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی حکومت اسلامی وضع شده است.

خمس در کتاب مقدس

بر اساس روایت «کتاب مقدس» بخش عهد عتیق، حکم و دستور «خمس» در زمان حکومت «یوسف» نبی به عنوان عزیز مصر و در دوره سلطنت فراعنه، از جانب خداوند به یوسف صادر گردید.

در کتاب «پیدایش» – نخستین کتاب «تورات» و همچنین نخستین کتاب «عهد عتیق» – آمده است که در دوره هفت ساله برکت – پیش از دوره هفت ساله قحطی – خداوند فرمان داد تا مردم از محصول مزارعشان چهار پنجم را به مصرف خانواده‌هایشان رسانده و یکپنجم – خمس – آن را به خزانه فرعون تقدیم کنند.

در هنگام قحطی، به واسطه همین یک پنجم ها، مردم مصر توانستند 7 سال قحطی را پشت سر بگذارند.

این حکم در ترجمه کتاب مقدس به فارسی نیز، «خمس» ترجمه شده است.

تفاوت خمس و زکات

میان خمس و زکات این تفاوت مهم وجود دارد که زکات جزء اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب می‌شود، لذا مصارف آن عموماً در همین قسمت می‌باشد، ولی خمس از مالیات هایی است که مربوط به حکومت اسلامی است، یعنی مخارج دستگاه حکومت اسلامی و گردانندگان این دستگاه از آن تأمین می‌شود.

محروم بودن سادات از دست یابی به زکات در حقیقت برای دور نگه داشتن خویشاوندان پیامبر از این قسمت است تا بهانه‌ای به دست مخالفان نیافتد که پیامبر خویشان خود را بر اموال عمومی مسلط ساخته است، ولی از سوی دیگر نیازمندان سادات نیز باید از طریقی تأمین شوند.

در حقیقت خمس نه تنها یک امتیاز برای سادات نیست، بلکه یک نوع کنار زدن آنها، به خاطر مصلحت عموم و به خاطر این که هیچ گونه سوء ظنی تولید نشود می‌باشد.

مصارف خمس

طبق فتواهای مراجع تقلید، خمس به دو سهم تقسیم می‌شود که یکی سهم سادات فقیر، یتیم و در راه درمانده‌است و دیگری سهم امام زمان که هر دو سهم باید به مرجع تقلید یا نمایندهٔ وی داده شود، مگر آن که از ایشان اجازه گرفته و در راهی مصرف شود که آن‌ها اجازه می‌دهند.

خمس در چه مواردی باید مصرف شود ؟

مسأله:خمس را بايد دو قسمت كنند، يك قسمت آن سهم سادات است و بايد به سيد فقير، يا سيد يتيم، يا به سيدي كه در سفر درمانده شده بدهند و نصف ديگر آن سهم امام است كه در اين زمان بايد به مجتهد جامع الشرايط بدهند يا به مصرفي كه او اجازه مي‎دهد برسانند ولي اگر انسان بخواهد سهم امام را به مجتهدي كه از او تقليد نمي‎كند بدهد، در صورتي به او اذن داده مي‎شود كه بداند آن مجتهد و مجتهدي كه از او تقليد مي‎كند، سهم امام عليه‌السلام را به يك طور مصرف مي‎كنند.

مسأله : سيد يتيمي كه به او خمس مي‎دهند، بايد فقير باشد ولي به سيدي كه در سفر درمانده شده، اگر چه در وطنش فقير نباشد، مي‎شود خمس داد.

مسأله : به سيدي كه در سفر درمانده شده، اگر سفر او سفر معصيت باشد يا خودش در معصيت باشد بنابر احتياط واجب نبايد خمس بدهند.

مسأله : به سيدي كه عادل نيست مي‎شود خمس داد ولي به سيدي كه دوازده امامي نيست، نبايد خمس بدهند.

مسأله : به سيدي كه معصيت كار است، اگر خمس دادن كمك به معصيت او باشد نمي‎شود خمس داد. و به سيدي هم كه آشكارا معصيت مي‎كند، اگر ندادن خمس به او موجب بازداشتن او از گناه شود بنابر احتياط واجب نبايد خمس بدهند.

مسأله : اگر كسي بگويد: سيدم نمي‎شود به او خمس داد، مگر آن كه دو نفر عادل، سيد بودن او را تصديق كنند، يا در بين مردم به طوري معروف باشد كه انسان يقين يا اطمينان پيدا كند كه سيد است.

مسأله : به كسي كه در شهر خودش مشهور باشد كه سيد است، اگر چه انسان به سيد بودن او يقين نداشته باشد، مي‎شود خمس داد.

مسأله : كسي كه زنش سيده است بنابر احتياط واجب نبايد به او خمس بدهد كه به مصرف مخارج خودش برساند ولي اگر مخارج ديگران بر آن زن واجب باشد و نتواند مخارج آنان را بدهد جايز است انسان خمس به آن زن بدهد كه به مصرف آنان برساند.

مسأله : اگر مخارج سيده‎اي كه زوجه انسان نيست بر انسان واجب باشد، بنابر احتياط واجب، نمي‎تواند از خمس خوراك و پوشاك او را بدهد يا آن كه ملك او كند كه به مصرف مخارج خودش برساند.

مسأله : به سيد فقيري كه مخارجش بر ديگري واجب است و او نمي‎تواند مخارج آن سيد را بدهد، مي‎شود خمس داد.

مسأله : احتياط واجب آن است كه بيشتر از مخارج يك سال به يك سيد فقير خمس ندهند.

مسأله : اگر در شهر انسان سيد مستحقي نباشد و احتمال هم ندهد كه پيدا شود، يا نگهداري خمس تا پيدا شدن مستحق ممكن نباشد، بايد خمس را به شهر ديگر ببرد و به مستحق برساند و مي‎تواند مخارج بردن آن را از خمس بردارد و اگر خمس از بين برود، چنان چه در نگهداري آن كو تاهي كرده، بايد عوض آن را بدهد و اگر كوتاهي نكرده، چيزي بر او واجب نيست.

مسأله : هر گاه در شهر خودش مستحقي نباشد ولي احتمال دهد كه پيدا شود اگر چه نگهداري خمس تا پيدا شدن مستحق ممكن باشد، مي‎تواند خمس را به شهر ديگر ببرد و چنان چه در نگهداري آن كوتاهي نكند و تلف شود، نبايد چيزي بدهد ولي نمي‎تواند مخارج بردن آن را از خمس بردارد.

مسأله : اگر در شهر خودش مستحق پيدا شود، باز هم مي‎تواند خمس را به شهر ديگر ببرد و به مستحق برساند، ولي مخارج بردن آن را بايد از خودش بدهد و در صورتي كه خمس از بين برود، اگر چه در نگهداري آن كوتاهي نكرده باشد ضامن است.

 مسأله : اگر با اذن حاكم شرع خمس را به شهر ديگر ببرد، و از بين برود لازم نيست دوباره خمس بدهد. و هم چنين است اگر به كسي بدهد كه از طرف حاكم شرع وكيل بوده كه خمس را بگيرد و از آن شهر به شهر ديگر ببرد.

مسأله : اگر خمس را از خود مال ندهد و از جنس ديگر بدهد، بايد به قيمت واقعي آن جنس حساب كند و چنان چه گران‎تر از قيمت حساب كند، اگر چه مستحق به آن قيمت راضي شده باشد، بايد مقداري را كه زياد حساب كرده بدهد.

مسأله : كسي كه از مستحق طلبكار است و مي‎خواهد طلب خود را بابت خمس حساب كند، بنابر احتياط واجب خمس را به او بدهد و بعد مستحق بابت بدهي خود به او برگرداند.

 مسأله : مستحق نمي‎تواند خمس را بگيرد و به مالك ببخشد، ولي كسي كه مقدار زيادي خمس بدهكار است و فقير شده و مي‎خواهد مديون اهل خمس نباشد، اگر مستحق راضي شود كه خمس را از او بگيرد و به او ببخشد اشكال ندارد و در خمس هم مانند زكات قصد قربت معتبر است.

نحوه محاسبه خمس !

موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید هر جنس را مد نظر قرار دهد بلكه قیمت زمان محاسبه ملاك است و از این بالاتر این كه اگر كسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت و با این حال آن شخص مال مذكور را نفروخت و با اینكه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری كرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد بلكه باید آن افزایش قیمتی كه در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه خمس افزایش قیمت مذكور بین مراجع تقلید اختلافی است.
هر گاه شخصی درآمد خود را – اگر تا سر سال خمسی می ماند و متعلق خمس واقع می شود – سرمایه گذاری نمود به اصل آن سرمایه و به سود حاصل از آن در سر سال خمسی خمس تعلق می گیرد .

به طور مثال اگر با آن سرمایه ملكی خرید تا از این راه سودی عاید او شود یا ماشینی خرید تا با آن كار كند یا دستگاهی خرید مثل انواع و اقسام دستگاه ها و ابزار و آلات صنعتی تا از این طریق درآمد جدیدی كسب كند یا خانه خرید تا آن را اجاره دهد یا خانه ای ساخت برای اجاره دادن و همینطور مغازه ای ساخت برای كسب درآمد در جمیع این مثالها، هم به اصل سرمایه و هم به سود حاصل از آن در سر سال خمسی ، خمس تعلق می گیرد .
البته اگر كسی خانه ای برای سكونت خود تهیه نمود ولی بعدا به هر دلیل نتوانست از آن استفاده نماید و مجبور شد آن را اجاره دهد، در این صورت به اصل آن خانه خمس تعلق نمی گیرد ولی آن مالی را كه به عنوان اجاره دریافت می نماید هر مقدار آن كه تا سر سال خمسی باقی بماند ، پرداخت خمس آن یعنی یك پنجم آن واجب می شود .
و باز باید توجه داشت كه مثلا همین شخص اگر آن خانه را فروخت به پول حاصل از فروش آن خانه كه مورد احتیاج وی برای سكونت بوده خمس تعلق نمی گیرد و این نظر غالب مراجع عظام تقلید می باشد ولی حضرت امام (ره) حتی برای پول حاصل از فروش خانه ای كه مورد احتیاج برای سكونت بوده خمس قائل بوده اند .
 نكته مهم
باید توجه داشت كه وقتی می گوییم به اصل سرمایه خمس تعلق می گیرد ، این در صورتی خواهد بود كه آن مال سرمایه گذاری شده از موارد استثنای خمس نباشد. مثلا ارثیه یا مهریه یا دیه نباشد ولی در هر صورت به سود حاصله از سرمایه در صورت باقی ماندن تا سر سال خمسی ، خمس تعلق می گیرد .
یكی دیگر از مثالهای سرمایه كه مشمول خمس خواهد بود این است كه مثلا شخصی با درآمد خود و پولی كه اگر بماند مشمول خمس می شود اجناسی را تهیه نماید برای فروش و تجارت، كه در این صورت به جمیع آن اجناس با توجه به ارتفاع قیمتی كه در سر سال خمسی دارند ، خمس تعلق می گیرد با این توضیح كه :
موقع محاسبه خمس نباید قیمت خرید را مد نظر قرار دهد بلكه قیمت زمان محاسبه ملاك است و از این بالاتر این كه اگر كسی جنسی را برای فروش و سود بردن خرید و قیمت آن در بین سال خمسی افزایش یافت و با این حال آن شخص مال مذكور را نفروخت و با اینكه سال خمسی تمام شد آن مال را به امید افزایش قیمت بیشتر، نگهداری كرد و آن وقت، اُفت قیمت پدید آمد، در چنین حالتی نباید قیمت زمان پرداخت را برای محاسبه خمس در نظر بگیرد بلكه باید آن افزایش قیمتی كه در بین سال خمسی حاصل شده بود را نیز در محاسبه دخالت دهد البته در نحوه محاسبه خمس افزایش قیمت مذكور بین مراجع تقلید اختلافی است كه ذیلا متذكر می شویم :
بعضی از مراجع مثل حضرت امام(ره) و آیة الله اراكی(ره) و آیة اله فاضل لنکرانی(ره) و آیة الله سیستانی(دام ظله) وآیة الله تبریزی(ره) و  آیة الله مكارم شیرازی(دام ظله) می فرمایند :
خمس مقداری كه افزایش یافته واجب است به عنوان مثال اگر جنسی را به قیمت 100 هزار تومان خرید و در وسط سال قیمتش به 200 هزار تومان رسید ولی او آن جنس را نفروخت و بعد از سال خمسی آن جنس دوباره به قیمت 100 هزار تومان بازگشت نمود باید 40 هزار تومان به عنوان خمس بپردازد كه خمس مقدار افزایش یافته را نیز شامل می شود .
اما برخی از مراجع دیگر مثل آیة الله خوئی(ره) و آیة الله صافی گلپایگانی و آیة الله گلپایگانی(ره) می فرمایند :
خمس مقداری كه بالا رفته بر او واجب نیست بلكه :
آقای خوئی‌: « بلكه مقدار خمس چه نسبتی به مجموع اصل و ربح داشته به همان نسبت از موجودی عینا یا قیمتا باید بدهد.»
آقایان صافی و گلپایگانی:

«بلكه همان مقدار از عین را كه در حال استقرار خمس به نسبت تمام عین خمس آن شده در حال گرانی عین و ارزانی آن باید بدهد.

مثلا اگر از سرمایه خمس داده شده ، جنسی را هزار تومان خرید و در سر سال قیمت آن جنس شش هزار تومان شد شش یك آن جنس خمس آن می شود كه اگر نپرداخت و قیمت آن در سال بعد هم ترقی كرد قیمت تنزل نمود مثلا به همان هزار تومان اول رسید باید شش یك هزار تومان كه قیمت روز اداست بپردازد. »
 توضیحات:
منظور از كلمه ربح در كلام آقای خوئی همان سود است و منظور از كلمه عین در فرمایش هر سه بزرگوار ، همان اصل مال است در مقابل قیمت یعنی به قیمت یك كالا همان قیمت می گوید و وقتی اصل آن را در نظر می گیرند تعبیر به عین مال می نمایند .
و منظور از كلمه «شش یك » نیز همان یك ششم است .
و منظور از « قیمت روز ادا » قیمت زمان پرداخت خمس می باشد .
باز در انتهای این نوشتار به خواننده محترم توصیه می شود كه حتما برای محاسبه خمس خود به افراد مورد اطمینانی كه اشراف كامل بر این دست از مسائل دارند مراجعه نمایند چرا كه این مسائل به تخصصهای پیچیده ای نیاز دارد !!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

درحال بارگذاری ...
مقایسه محصولات
لیست مقایسه محصولات شما خالی می باشد!